zaterdag 17 mei 2014

Wanneer is een kerk ontwijd

“Terribilis est locus iste: hic domus Dei est et porta caeli: et vacabitur aula Dei. Alleluia.”

“Ontzagwekkend is deze plaats: dit is het huis van God en de poort van de hemel, en zij zal genoemd worden Gods woning. Alleluia.” (uit het Introïtus voor de Mis tgv Kerkwijding).

Zoals eerder op dit blog gemeld is de Willibrorduskerk afgelopen donderdag, 15 mei 2014, ontwijd door de voorstelling van een ‘kunstenaar’. De ‘kunstenaar’ Dries Verhoeven heeft in het kader van het Utrechtse Spring Festival een serie ‘requiemmissen’ opgedragen in de St. Willibrordkerk. Tijdens deze requiemmissen wil hij oude verdwenen denkbeelden begraven. Er is alles aan gedaan om de voorstelling in alles op een requiemmis te doen lijken. Inclusief: lijkwagen, kist, kerkklokken, ‘priester’, ‘diaken’, misdienarettes, preek, geloofsbelijdenis, tafelgebed, communie en koffie en cake na afloop. In de eerste reacties daarop is te zien dat velen niet echt weten wat een kerkwijding eigenlijk is en daarom ook niet begrijpen wanneer een kerk ontwijd of ontheiligd is. Hierbij een poging dit enigszins te verduidelijken.

Wat is een kerk?

Allereerst de vraag wat is een kerk(gebouw) eigenlijk. Zoals aan het begin van dit artikel geciteerd uit de liturgie voor de kerkwijding is de kerk het huis van God. In de tabernakel in de kerk woont Onze-Lieve-Heer, en dat in de letterlijke zin van het woord, Hij is daar fysiek aanwezig. Het is Zijn woning waar God onder de mensen wil wonen, en om die reden noemt het introïtus de kerk een ontzagwekkende plaats, omdat de God die daar woont ontzagwekkend is. Hij boezemt ontzag in, omdat Hij de grote en almachtige God is die alles gemaakt heeft en nog in stand houdt. Verder staat in het Misformulier voor kerkwijding dat de kerk een onschatbaar geheim is zonder smet. Het is een zeer pure uitdrukking van ons geloof. In de kerk kun je zien waar ons geloof om draait, om de gekruisigde Christus die je vooraan in elke kerk ziet hangen. Een kerk is een beeld van de hemel, van de schoonheid, de rijkdom, de grootsheid van het geloof. Iemand die in de kerk komt kan iets ervaren van wie God is en daarom wordt je bijna automatisch stil wanneer je een kerk binnenloopt. 

Kerkwijding en ontwijding

Een katholieke kerk is door een bisschop gewijd, en daarmee toegewijd aan de goddelijke eredienst. Alles in de kerk moet spreken van God en daarom is niet alles in de kerk toegestaan. In het kerkrecht, dat in alle katholieke kerken geldt, staat:

In een gewijde plaats mag alleen toegelaten worden wat dienstig is voor de uitoefening of de bevordering van de eredienst, de vroomheid en de godsdienst, en is verboden wat niet in overeenstemming is met de heiligheid van de plaats. Wel kan de Ordinaris (HB Bisschop) in afzonderlijke gevallen een ander gebruik toestaan dat niet strijdig is met de heiligheid van de plaats.

Ҥ 1 Allen die het aangaat, dienen ervoor te zorgen dat in de kerken de netheid en de waardigheid behouden worden die bij het huis van God passen, en dat er van verwijderd gehouden wordt wat niet strookt met de heiligheid van de plaats.
(CODEX IURIS CANONICI - kerkelijk wetboek 1210, 1220)

In het kerkrecht wordt ook omschreven wanneer een kerk geschonden wordt en daarmee niet meer voor de eredienst te gebruiken is:

“Gewijde plaatsen worden geschonden door ernstig kwetsende daden, met ergernis van de gelovigen aldaar gesteld, die, volgens het oordeel van de plaatselijke Ordinaris, zo ernstig zijn en zo in strijd met de heiligheid van de plaats dat het niet geoorloofd is er de eredienst uit te oefenen, totdat de schending in een boete-ritus volgens de liturgische boeken hersteld wordt.”

“Gewijde plaatsen verliezen hun wijding of zegening als zij voor het grootste gedeelte verwoest zijn, of wanneer zij door een decreet van de bevoegde Ordinaris of in feite blijvend tot profaan gebruik teruggebracht zijn.”
(CODEX IURIS CANONICI - kerkelijk wetboek 1211, 1212)

Heiligschennis

In de geest van de jaren zestig moesten alle taboes met de grond gelijk gemaakt worden, niets was meer heilig. En de ‘kunstenaar’ die zijn kunsten in de Willibrorduskerk vertoonde grijpt terug op deze revolutiegeest van de jaren zestig. Zijn idee is dat nog niet alle taboes doorbroken zijn. Voor deze man is niets heilig. Maar zo niet voor de gelovige katholieken, hen trapt hij op het hart met zijn actie. Wat heiligschennis is omschrijft de Catechismus van de katholieke kerk:

“Van heiligschennis spreekt men, wanneer iemand de sacramenten of andere liturgische handelingen, personen, voorwerpen of plaatsen, die aan God zijn toegewijd, ontwijdt of onwaardig behandelt. De heiligschennis is een zware zonde, vooral wanneer ze begaan wordt tegen de Eucharistie, omdat in dit Sacrament het lichaam zelf van Christus substantieel voor ons aanwezig is.” (Catechismus van de katholieke kerk, 2120).

Het gaat bij heiligschennis dus om de onwaardige behandeling van sacramenten of andere liturgische handelingen, personen, voorwerpen of plaatsen, die aan God zijn toegewijd. En dat is precies wat er in de Willibrorduskerk aan de hand is, de kerk, de preekstoel, de kandelaars op het altaar, enzovoorts worden gebruikt voor de profane (wereldse) kunsten van een artiest. Misschien dat niet iedereen meer aanvoelt waarom bepaalde dingen in de katholieke kerk echt niet kunnen. Hopelijk helpen enkele voorbeelden om dit te verduidelijken. Wanneer je veel van je ouders en iemand spuugt op hun foto of gebruikt het als toiletpapier dan ervaar je dat als een grove belediging. En wanneer je vrouw (of man) je bedriegt in je eigen huwelijkbed dan is dat niet alleen maar een ernstige schending van de huwelijkstrouw, maar ook het bed zelf is bezoedeld en vies, je wilt er niet meer in slapen. De voorwerpen (foto van je ouders, en je huwelijksbed) representeren iets en daarom ervaar het als ‘heiligschennis’ wanneer ze bezoedeld worden. Zo is het ook met de kerk, de woonplaats van God.

Wat mag wel en wat mag niet?

In de kerk is verboden wat niet in overeenstemming is met de heiligheid van de plaats, zoals staat in de codex (kerkrecht). En is alleen toegelaten wat dienstig is voor de uitoefening of de bevordering van de eredienst, de vroomheid en de godsdienst. Nu het is simpel…de voorstelling van deze kunstenaar voldoet aan geen van deze voorwaarden. Verder geeft de kerk nog richtlijnen met betrekking tot concerten die in een katholieke kerk gehouden worden, de regels die daarvoor gelden zijn[1]:

  • Het gaat niet aan in een kerk een muziekstuk te laten uitvoeren dat niet religieus is geïnspireerd en dat gecomponeerd is om uitgevoerd te worden in een nauwkeurig omschreven profane context, of het nu klassiek of eigentijds is, geleerd of populair: dat zou betekenen dat men noch het gewijde karakter van het kerkgebouw respecteert noch het muzikale werk zelf, dat dan niet in zijn natuurlijke context wordt uitgevoerd.
  • Wanneer organisatoren vragen een kerk te mogen gebruiken voor de uitvoering van een concert, komt het de Ordinaris (HB Bisschop) toe verlof te verlenen voor ieder geval afzonderlijk, dat wil zeggen voor ieder concert afzonderlijk. Dit sluit bijgevolg een ruimer verlof uit, b.v. in het kader van een festival of van een concertcyclus.
  • Nadat het verlof van de Ordinaris verkregen is, kunnen de pastoors en rectoren het gebruik van hun kerk toestaan aan koren en orkesten die aan de volgende voorwaarden moeten voldoen:
    • De toegang tot het kerkgebouw moet vrij zijn en gratis.
    • Kleding en gedrag van uitvoerenden en toehoorders moeten in overeenstemming zijn met het gewijde karakter van het kerkgebouw.
    • Musici en zangers behoren geen plaats te nemen in het priesterkoor (de altaarruimte). De grootste eerbied zal men in acht nemen voor het altaar, de zetel van de voorganger en de ambo.
    • Zo mogelijk zal het heilig Sacrament worden bewaard in een zijkapel of op een andere veilige en waardige plaats.
    • Het concert moet worden aangeboden en eventueel begeleid met een toelichting die niet uitsluitend van artistieke en historische aard is, maar een beter begrip en een innerlijke deelname van de toehoorders bevordert.
    • Degene die het concert organiseert moet schriftelijk de burgerlijk-rechtelijke verantwoordelijkheid op zich nemen alsmede de onkosten, het weer in orde brengen van het kerkgebouw na afloop van het concert en het herstel van eventuele schade.
Het is te hopen dat het gezonde besef van heiligheid weer terugkomt en dat de katholieke kerken weer echt plaatsen zijn of worden van gewijde stilte, van eerbied en geloof. Dat dit artikel daaraan moge bijdragen. 




[1] Volgens: Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Concerten in kerkgebouwen, Hoofdstuk 3 - Praktische bepalingen. http://www.rkdocumenten.nl/rkdocs/index.php?mi=600&doc=1647&id=4366

1 opmerking:

Anoniem zei

Waar geestelijke en leken een eigen
draai geven ,en Woord van God , en wil van God negeren , is voor mij alles niet meer serieus